GRAF EN MONUMENT



Een volk dat voor tirannen zwicht
zal meer dan lijf en goed verliezen.
Dan dooft het licht.

H.M. van Randwijk


INLEIDING

Na hun eerloze dood en hun eerloze begrafenis, ongekist in een massagraf, zijn de lichamen van de tien mannen herbegraven onder grote belangstelling. Op de eerste foto's zien we ook veel Nederlandse militairen. Het zou zo maar kunnen dat ze een begrafenis hebben gekregen met militaire eer.
Doet die eer er veel toe? De mannen zijn toch dood? Zij merken er toch niets van? Voor de betrokken familieleden en vrienden zeker. Eer is teer. De mannen hebben het kostbaarste gegeven wat ze hadden: hun leven. Op eerloze wijze zijn ze door de Duitsers vermoord, op eervolle wijze zijn ze herbegraven. Ere wie ere toekomt.

In 1949 werd een bijzonder oorlogsmonument onthuld. Verderop vindt u daarvan een aantal foto's. Die benaderen een klein beetje de ontroerende werkelijkheid van de begraafplaats in Renesse. Ik vind het een knap en indrukwekkend monument. Om nooit te vergeten.





Christiaan Wisse is met zijn echtgenote op weg naar de kranslegging.




Op deze foto zie je eenvoudige houten kruisen op de tien graven.
Christiaan Wisse legt zijn krans op de graven van zijn makkers.
De soldaten hebben het bevel gekregen: presenteer geweer.
Daarmee wordt de hoogste eer gegeven.
Ik kan niet goed zien of het geallieerde soldaten zijn of Nederlandse.
Als je goed kijkt zie je dat ze het commando
'Presenteer geweer' hebben gekregen.
Dat is een eregroet.
De hoogste groet die een gewapende soldaat kan brengen.
Die hoogste groet is hier op z'n plaats.




Na de eerste krans volgt een bloemenhulde.
De kale bomen en de sneeuw wijzen op de herdenking van 10 december 1945.
Eén jaar na dato.




Na het officiële gedeelte volgt een defilé langs de tien graven.



Koninklijk bezoek van koningin Juliana en prins Bernhard.

Ik denk een aantal jaren later.
Prins Bernhard draagt de krans.

Naast hem loopt burgemeester Willem Hendrik Scholder.
Hij was burgemeester van 1916-1949
onderbroken door nsb-burgemeester J.P.C.Boot 1944-'45.




Koninklijk bezoek van koningin Juliana en prins Bernhard.

Prins Bernhard spreekt met burgemeester Scholder.

Het koninklijk paar heeft een krans gelegd.

De schooljeugd is in groten getale aanwezig.
Tot op vandaag is die bij de herdenking betrokken.
Dat is om veel redenen zeer toe te juichen.





Op een later moment bezoek aan de tien graven.
De krans van het koninklijk paar ligt er niet.
Dus is het een ander jaar.

Voorop lopen Hendrik Verhoeff met Pie.
Erachter lopen moeder Verhoeff met Anna.
Ze bezoeken het graf van Jan en z'n makkers.
Nu nog met houten kruisen.



Zo zien de graven er vandaag uit.
Bijzonder vind ik de schakeling van de stenen aan elkaar:
afzonderlijk en toch ook samen.
Ze waren één in hun idealen en hun strijd.
En één in het moment van hun sterven.



In 1949 werd dit beeld onthuld.
Het is ontworpen door Jan Willem Havermans (1892-1966)



Wit natuurstenen beeld van een vrouwenfiguur,
die een gefusilleerde man vasthoudt.
De vrouw draagt een Schouwse kap.



Een moeder, in Schouwse dracht, treurt om haar omgekomen zoon.
Of een vrouw treurt om haar gestorven geliefde.



Op de sokkel staan de namen gebeiteld.



Het monument is ook bedoeld voor alle burgers en militairen
die in de tweede wereldoorlog zijn omgekomen.



Een van de jaarlijkse herdenkingen op 10 december.
Op de voorste rij de twee zussen van Jan: Anna en Nel
En op de hoek Tonny van der Wekken-van der Bijl.



Hier legt Anna bloemen bij het graf van Jan.
Nel kijkt vanuit haar rolstoel toe.



Op 25 juni 2011 werden witte lelies op het graf gelegd.
Precies 100 jaar geleden werd Jan geboren.
Mijn kleinzoon Gerben maakte de foto begin juli.